Kur sekretari i jashtëm i Britanisë deklaroi javën e kaluar se qeveria e tij do ta njihte shtetin e Palestinës nëse Izraeli nuk do të binte dakord për një armëpushim me Hamasin, ai tha se britanikët po e bënin këtë me “dorën e historisë mbi supet tona”.
Homologu i tij francez gjithashtu përmendi historinë për të shpjeguar pse Franca kishte ndërmarrë të njëjtin hap një javë më parë. Udhëheqësit francezë që nga Charles de Gaulle, tha ai, kishin bërë thirrje për t’i dhënë fund konfliktit izraelito-palestinez bazuar në “njohjen nga secili prej shteteve të përfshira të të gjithë të tjerëve”, shkruan The New York Times, transmeton Klankosova.tv.
Asnjëri prej tyre nuk e përmendi Marrëveshjen Sykes-Picot, traktatin sekret midis Britanisë dhe Francës në vitin 1916, sipas të cilit fuqitë koloniale evropiane i ndanë territoret Levantine të Perandorisë Osmane në sfera të kontrollit britanik dhe francez. Dhe pse do ta bënin këtë?
Sykes-Picot citohet nga historianët si një shembull i qëndrueshëm i arrogancës perandorake perëndimore – një ushtrim cinik në hartimin e kufijve që kalojnë nëpër komunitetet fetare, etnike dhe fisnore në atë që sot është Izraeli, Libani, Siria dhe territoret palestineze. Për shumë arabë, të cilët e shohin atë si një tradhti të madhe, ajo mbolli një trashëgimi konfliktesh dhe gjakderdhjesh në Lindjen e Mesme.
Kriza në kohë reale që po zhvillohej në Gaza – fëmijët e uritur, kufizimet izraelite për ndihmën, palestinezët e vrarë ndërsa përpiqeshin të mblidhnin ushqim – padyshim patën një ndikim më të madh te kryeministri Keir Starmer i Britanisë dhe presidenti Emmanuel Macron i Francës sesa njollat e së kaluarës. Megjithatë, vendimet e tyre të rëndësishme kanë hedhur dritë mbi rolet e errëta të të dy vendeve në një rajon ku dikur ata garonin për ndikim.
“Historia është shumë e rëndësishme”, tha Eugene L. Rogan, profesor i historisë moderne të Lindjes së Mesme në Universitetin e Oksfordit. “Ajo tregon se gjithmonë ka një shans për aktorët historikë që kanë gabuar në të kaluarën për të korrigjuar gabimet e tyre”.
Profesor Rogan vlerësoi lëvizjet drejt njohjes për arsye si të kaluara ashtu edhe të tashme. Në kursin e tij aktual, tha ai, Izraeli po hapte derën për një trajtim të paimagjinueshëm të palestinezëve: dëbim nga Gaza ose më keq. Njohja e një shteti palestinez i bën Izraelit një nder duke hapur rrugën për “një formë bashkëjetese që është e qëndrueshme”, tha ai.
Duke folur në Kombet e Bashkuara, sekretari i jashtëm britanik, David Lammy, citoi një dokument tjetër shekullor duke argumentuar se njohja do të korrigjonte një padrejtësi historike: Deklaratën e Balfour, të lëshuar një vit pas nënshkrimit të Sykes-Picot, e cila mbështeti “krijimin në Palestinë të një shtëpie kombëtare për popullin hebre”. Ajo kishte një kusht që “asgjë nuk do të bëhet që mund të cenojë të drejtat civile dhe fetare të komuniteteve ekzistuese jo-hebraike në Palestinë”.
Pas 21 muajsh sulmesh të pamëshirshme izraelite në Gaza, me spektrin e urisë në të gjithë enklavën, zoti Lammy tha se Britania kishte përgjegjësinë të vepronte në emër të popullsisë së saj të shtypur prej kohësh, palestinezëve.
“Argumenti i tij është se është koha për të përmbushur gjysmën e dytë të atij premtimi”, tha Profesor Rogan, librat e të cilit përfshijnë “Arabët: Një Histori”. “Në kohën e Deklaratës së Balfourit”, shtoi ai, “Britania kishte një perandori botërore, të cilën në vitin 1917, ata nuk mund ta imagjinonin ta humbisnin. David Lammy po vepron në një Britani post-koloniale, post-BE. Por ai po e përdor historinë si një faktor legjitimues”.
Lammy tha se Britania mund të ishte krenare që “ndihmoi në hedhjen e themeleve për një atdhe për popullin hebre”. Megjithatë, motivi i vendit në mbështetjen e asaj që më vonë u bë Izrael ishte më pak moral sesa strategjik, tha profesori. Ajo po kërkonte një komunitet në Palestinë që do të parandalonte rënien e territorit në duart e armikut. Londra kishte frikë se territori mund të përdorej si një platformë nisjeje për sulme në Kanalin e Suezit, i cili atëherë kontrollohej nga Britania.
Për më tepër, Britania u tërhoq nga qëndrimi i saj pro-sionist, pasi e kishte të vështirë të pajtonte një shtet hebre me ruajtjen e marrëdhënieve me botën arabe. Në një dokument të mëvonshëm, Dokumentin e Bardhë të vitit 1939, Britania propozoi që atdheu hebre të krijohej brenda një shteti palestinez me shumicë arabe dhe që imigracioni hebre në Palestinë të kufizohej në 75,000 për pesë vjet.
“Izraeli nuk u krijua për shkak të Deklaratës së Balfourit; ai u krijua pavarësisht Deklaratës së Balfourit”, tha Michael B. Oren, një historian izraelito-amerikan që shërbeu si ambasador i Izraelit në Uashington dhe më vonë si zëvendësministër në qeverinë e Kryeministrit Benjamin Netanyahu.
Oren argumentoi se vendimet e Britanisë dhe Francës për të njohur një shtet palestinez nuk do ta përshpejtonin përfundimin e konfliktit në Gaza, por do ta zgjasnin atë. Duke u ofruar këtë lëshim palestinezëve tani, tha ai, Perëndimi i kishte dhënë Hamasit edhe më pak nxitje për të rënë dakord për një armëpushim. Ai e atribuoi këtë një përpjekjeje për rëndësi nga dy fuqi post-koloniale.
“Këto janë ish-fuqi të Lindjes së Mesme që duan të ndihen si fuqi të Lindjes së Mesme”, tha Oren.
Të tjerë argumentojnë se nëse këto lëvizje nuk do të kishin pasur ndikim, ato nuk do të kishin tërhequr reagimet e furishme që u shkaktuan nga Netanyahu dhe zyrtarë të tjerë izraelitë. Shtimi i Britanisë dhe Francës – plus Kanadasë dhe Maltës, të cilat thanë javën e kaluar se edhe ato do të mbështesnin njohjen në Asamblenë e Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara në shtator – do të thotë se më shumë se tre të katërtat e 193 shteteve anëtare të OKB-së do të kenë njohur një shtet palestinez.
Franca kishte një interes më pak të drejtpërdrejtë në Palestinë sesa Britania, pasi hoqi dorë nga pretendimet e saj në traktatin Sykes-Picot. Por lëvizja e saj drejt njohjes së Palestinës përfaqëson një tjetër kthesë fatale në marrëdhënien e saj me Izraelin.
Nga viti 1945 deri në vitin 1967, Franca ishte mbështetësja më e madhe e Izraelit në Perëndim. Një pjesë e kësaj ishte e rrënjosur në përvojën e saj të vështirë me dekolonizimin. Në vitin 1954, Franca u përball me një kryengritje antikoloniale në Algjeri, ku nacionalistët mbështeteshin nga presidenti nacionalist i Egjiptit, Gamal Abdel Nasser.
Franca, duke e parë Izraelin si një fortesë kundër Naserit, iu afrua, duke furnizuar vendin me aeroplanë luftarakë Mirage dhe teknologji bërthamore që u bënë themeli i programit të tij të padeklaruar të armëve bërthamore. Por në vitin 1967, pasi Izraeli nisi një sulm ushtarak kundër Egjiptit, de Gaulle, presidenti i atëhershëm i Francës, vendosi një embargo armësh ndaj Izraelit dhe e zhvendosi shikimin e tij nga shtetet arabe.
Gerard Araud, i cili shërbeu si ambasador i Francës në Izrael nga viti 2003 deri në vitin 2006, tha se kjo ndarje hodhi një hije të gjatë. ‘Mos u besoni francezëve’”, thoshte ai.
Duke mbështetur Izraelin në luftën arabo-izraelite të vitit 1967, Shtetet e Bashkuara në çdo rast e kishin zëvendësuar Francën si aleatin e tyre numër 1. Franca vazhdoi të bëhej vendi i parë perëndimor që zhvilloi lidhje të ngushta me Organizatën për Çlirimin e Palestinës, e cila përfaqëson palestinezët ndërkombëtarisht dhe udhëhiqet nga presidenti i Autoritetit Palestinez, Mahmoud Abbas.
Vendimi për të njohur një shtet palestinez megjithatë mbart një rrezik të konsiderueshëm politik për Macronin, tha Araud. Franca ka si komunitetet më të mëdha hebraike ashtu edhe ato më të mëdha myslimane në Evropën Perëndimore. Ajo është prekur nga një sërë sulmesh terroriste islamiste.
Duke njohur shtetësinë palestineze, thanë historianët, Franca dhe Britania do të bënin mirë të njihnin ndikimin e tyre të zvogëluar mbi një rajon që dikur e sundonin. Një njohje e tillë mungonte shumë për dekada pasi autorët e Sykes-Picot ndanë Lindjen e Mesme, me pasoja afatgjata.
“Asnjëri vend nuk e kuptoi se epoka e kolonializmit kishte mbaruar,” tha Araud. “Ata u sollën sikur të ishin ende të gjithëpushtetshëm. Nuk është faqja më e lavdishme e historisë për asnjërin vend.”
